สัญลักษณ์สันติภาพ (Peace) ที่เราใช้ในปัจจุบันมาจากไหน?

สัญลักษณ์สันติภาพปรากฏต่อสายตาผู้คนครั้งแรกในการประท้วงที่จัตุรัสทราฟัลการ์ (Trafalgar Square) กรุงลอนดอนในเดือนเมษายน พ.ศ. 2501 ออกแบบโดยเจอรัลด์ ฮอลตัน นักออกแบบผู้ได้รับมอบหมายให้ออกแบบสัญลักษณ์เพื่อใช้ในการเดินขบวนต่อต้านอาวุธนิวเคลียร์ โดยสัญลักษณ์นี้เกิดจากการผสมตัวอักษรที่แทน ‘สัญญานธง’ สองคำ คือ N = Nuclear และ D = Disarmament หมายถึง การลดกำลังอาวุธ (นิวเคลียร์) โดยวงกลมหมายถึงโลกใบนี้นั่นเอง

ต่อมาสัญลักษณ์สันติภาพถูกใช้ในการประท้วงของกลุ่ม Direct Action Committee Against Nuclear War (DAC) และกลุ่ม Campaign for Nuclear Disarmament (CND) ตั้งแต่ช่วงทศวรรษ 1950 ช่วงที่โลกอยู่ในยุคสงครามเย็น ทั้งมหาอำนาจโลกเสรีอย่างสหรัฐอเมริกา และโลกสังคมนิยมอย่างโซเวียต ต่างทดลองอาวุธนิวเคลียร์กันอย่างบ้าระห่ำ

ในทศวรรษ 1960-1970 มีการใช้สัญลักษณ์สันติภาพในขบวนการเคลื่อนไหวต่อต้านสงครามเวียดกันอย่างแพร่หลาย

เครื่องหมายวงกลมอันเรียบง่ายนี้กลายมาเป็นสัญลักษณ์สากลที่แสดงอุดมคติของผู้เรียกร้องสันติภาพ สัญลักษณ์สื่อสารถึงคำมั่นเพื่อสันติภาพ เสรีภาพ สิ่งที่ดีที่สุดและเป็นความหวังสูงสุดของจิตวิญญาณมนุษย์

ในปี พ.ศ.2479 หลังจากการทิ้งระเบิดที่ฮิโรชิมาและนางาซากิ ประธานาธิบดีทรูแมนแห่งสหรัฐอเมริกาออกคำสั่งให้ดำเนินการทดสอบนิวเคลียร์ต่อไป หมู่เกาะเล็กๆ ที่มีผู้คนอาศัยอยู่ในมหาสมุทรแปซิฟิกเหนือถูกเลือกให้เป็นพื้นที่ทดสอบใหม่ เกาะปะการังบิกินีเป็นหนึ่งในพื้นที่ 30 แห่งในหมู่เกาะมาร์แชลที่กระจัดกระจายอยู่ในพื้นที่กว่า 300,000 ตารางไมล์ของมหาสมุทรแปซิฟิก บริเวณนี้ถูกเลือกเพราะอยู่ห่างไกลจากเส้นทางเดินอากาศและเรือเดินสมุทร ชาวหมู่เกาะบิกินีราว 170 คนตกลงย้ายไปยังเกาะอีกแห่งที่อยู่ห่างออกไป 125 ไมล์ และหลังจากการอพยพของพวกเขา การทดสอบนิวเคลียร์ก็เริ่มต้นขึ้นและดำเนินต่อไปอีกหลายปี

เมื่อสงครามเย็นทวีความรุนแรงขึ้น ในปี พ.ศ.2497 สหรัฐฯ ได้ทำการทดสอบระเบิดไฮโดรเจน (H-bomb) ที่มีพลังทำลายล้างมากกว่าระเบิดที่ทิ้งลงที่ฮิโรชิมาและนางาซากิหลายเท่า ระเบิด “บราโว่” ได้โปรยเถ้ากัมมันตรังสีจำนวนมหาศาลขึ้นฟ้าพร้อมกับทราย ปะการัง และสิ่งมีชีวิตนับล้านจากเกาะนั้น เถ้าขาวตกลงสู่เกาะใกล้เคียงและเรือประมงญี่ปุ่นชื่อ Fifth Lucky Dragon ลูกเรือคนหนึ่งเล่าว่า

“ท้องฟ้าทางตะวันตกจู่ๆ ก็สว่างจ้าเหมือนกับแสงกลางวัน เราเห็นแสงระยิบระยับ รู้สึกหนักหน่วง แล้วก็เกิดเสียงดังกึกก้องราวกับหิมะถล่ม ต่อมาก็มีลูกไฟหลากสีปรากฏขึ้นที่ขอบฟ้า”

ลูกเรือคนหนึ่งเสียชีวิต และชาวเกาะจำนวนหนึ่งเจ็บป่วยจากการได้รับรังสี

ชาวอเมริกันและอังกฤษกลุ่มเล็กๆ เริ่มวิตกต่ออันตรายต่อสุขภาพจากกัมมันตรังสี ฝ่าย Fellowship of Reconciliation (FOR) ในสหรัฐฯ เรียกร้องให้รัฐบาลยุติการทดสอบนิวเคลียร์ทันทีเพื่อลดความกลัวในสาธารณชน หน่วยป้องกันภัยพลเรือนของสหรัฐฯ เผยแพร่แผ่นพับว่า “ฝุ่นนิวเคลียร์เป็นเพียงอนุภาคในอากาศ” แม้ว่าจะยอมรับว่าฝุ่นเหล่านี้มีสารกัมมันตรังสี แต่หน่วยงานก็ยังประกาศว่า “ฝุ่นรังสีไม่ใช่เรื่องใหม่…โลกทั้งใบก็มีรังสีอยู่แล้ว”

ตลอดหลายทศวรรษต่อมา ชาวเกาะบิกินีต้องระหกระเหินไปตามเกาะต่างๆ ในมหาสมุทรแปซิฟิก พวกเขายื่นฟ้องและชนะคดีต่อรัฐบาลสหรัฐฯ หลายครั้ง แต่คดียังดำเนินอยู่ โดยพวกเขาเรียกร้องว่าความเสียหายยังไม่ได้รับการเยียวยาอย่างสมบูรณ์ เกาะของพวกเขายังคงปนเปื้อนด้วยเศษซากกัมมันตรังสีจนถึงปัจจุบัน

แต่เดิม กลุ่ม CND (Campaign for Nuclear Disarmament) ที่เพิ่งก่อตั้งใหม่ไม่ได้สนับสนุนแนวคิดของกลุ่ม DAC (Direct Action Committee) ในการจัดเดินขบวนประท้วงเพราะมองว่าเป็นแนวทางที่รุนแรงเกินไป CND ซึ่งมีฐานสนับสนุนหลักในกลุ่มชนชั้นกลางชานเมืองมักให้ความสำคัญกับแนวทางตามรัฐธรรมนูญ เช่น การล็อบบี้รัฐสภา การรณรงค์ลงชื่อ และแจกใบปลิว กล่าวคือ ต้องการ “เล่นตามกติกา”

ขณะเดียวกัน กลุ่ม DAC ก็ดำเนินการตามแผนจัดเดินขบวนไปยัง Aldermaston โดยรายละเอียดต่างๆ ถูกวางไว้ในสำนักงานของ Peace News – The Internationalist Pacifist Weekly ที่กรุงลอนดอน

หนึ่งในความกังวลของกลุ่ม DAC คือ การจัดทำป้ายและข้อความสำหรับผู้ร่วมขบวน เจ็ดสัปดาห์ก่อนวันเดินขบวน ชายคนหนึ่งที่จะแก้ปัญหานั้นเดินเข้ามาในสำนักงานของ Peace News

เจอรัลด์ โฮลทอม (Gerald Holtom) นักออกแบบสิ่งทอจากเมือง Twickenham เป็นผู้ที่กังวลอย่างมากต่อประเด็นอาวุธนิวเคลียร์ เขารู้ถึงแผนเดินขบวนของ DAC และเริ่มรวบรวมแนวคิดสำหรับออกแบบสัญลักษณ์ที่จะใช้ในการประท้วง เขาเคยพิจารณาใช้สัญลักษณ์ไม้กางเขนแบบคริสเตียน และนำเสนอผลงานของเขาในการประชุมเปิดตัว CND เมื่อวันที่ 17 กุมภาพันธ์ พ.ศ.2501

โฮลทอมรับแรงบันดาลใจจากถ้อยแถลงต่างๆ ในที่ประชุม ต่อมา เมื่อสมาชิก CND พยายามยื่นคำร้องต่อนายกรัฐมนตรีแมคมิลลัน สหราชอาณาจักรเพื่อขอให้ยุติการทดสอบอาวุธนิวเคลียร์ ตำรวจก็ใช้ความรุนแรงเข้าปราบปราม ด้วยความไม่พอใจ โฮลทอมจึงเขียนจดหมายถึงแมคมิลลัน โดยระบุว่า “ภัยคุกคามจากการ ‘ตอบโต้ด้วยนิวเคลียร์อย่างรุนแรง’ เป็นสิ่งที่บ่งบอกถึงระดับของความวิกลจริตที่คุณและทีมของคุณได้กระทำไว้… ผู้ชายเหล่านี้ก็ไม่ต่างอะไรกับอาชญากรสงครามในประวัติศาสตร์”

โฮลทอม ตัดสินใจปรับแนวคิดของเขาเกี่ยวกับสัญลักษณ์ไม้กางเขน และนำแบบใหม่ของเขาไปเสนอที่สำนักงานของกลุ่ม DAC ในจดหมายเดือนธันวาคม พ.ศ.2512 ฮิวจ์ บร็อค (Hugh Brock) บรรณาธิการของ Peace News บรรยายการประชุมเมื่อวันที่ 18 กุมภาพันธ์ 2501 ระหว่างเขา ไมเคิล แรนเดิล และแพต แอโรวสมิธ กับโฮลทอมว่า “ด้วยความแน่วแน่แบบผู้เผยคำทำนาย เจอรัลด์ โฮลทอมมีความมุ่งมั่นอย่างแรงกล้าว่าการเดินขบวนที่กำลังจะเกิดขึ้นควรมีสัญลักษณ์ที่ทำให้ผู้คนจดจำเป็นภาพแทนที่หมายถึงการลดอาวุธนิวเคลียร์ เขาเสนอแนวคิดนี้กับแพตและตัวผมเอง และในเวลาไม่นานก็กลับมาที่สำนักงานพร้อมกับตัวอย่างสัญลักษณ์และภาพร่างแสดงวิธีการนำเสนอคำขวัญต่างๆ เป็นเวลาสองสัปดาห์ที่เขาทุ่มเทให้กับงานนี้อย่างเต็มที่

โรงงานขนาดเล็กของเจอรัลด์ โฮลทอมเปลี่ยนมาผลิตแถบผ้ายาวพร้อมข้อความรณรงค์ ขณะเดียวกันเขายังให้คำแนะนำแก่เราสำหรับการพิมพ์และติดตั้งสัญลักษณ์ ND (Nuclear Disarmament) ชุดแรกซึ่งต่อมาผู้คนเรียกกันอย่างเอ็นดูว่า “อมยิ้ม” (lollypops)

เขาเป็นที่ปรึกษาที่ฉลาดและปฏิบัติได้จริงที่สุดคนหนึ่ง เขายืนยันว่าสัญลักษณ์เหล่านี้ควรถูกติดไว้บนไม้เนื้อบางและเบาเพื่อให้ผู้ร่วมขบวนสามารถถือง่ายในระหว่างการเดินขบวนที่เหนื่อยล้า และที่สำคัญคือควรติดบนกระดาษแข็งพร้อมกาวกันน้ำเพื่อทนต่อสภาพอากาศที่เลวร้าย

ฮิวจ์ บร็อค (Hugh Brock) บรรณาธิการของ Peace News กล่าวต่ออีกว่า “พูดตรงๆ ตอนนั้นผมกับแพตยังสงสัยในสัญลักษณ์นี้อยู่ แต่เจอรัลด์ยืนยันอย่างหนักแน่นว่าสัญลักษณ์นี้จะได้รับความนิยมไปทั่วประเทศซึ่งเหตุการณ์ต่อมาก็พิสูจน์ว่าเขาคิดถูก เขาขออนุญาตและรับสิทธิเต็มที่ในการแจกจ่ายป้ายรณรงค์ให้ผู้ร่วมขบวน ณ จุดเริ่มต้นที่จตุรัส Trafalgar ที่แตกต่างไปจากการชุมนุมก่อนหน้านี้ เจอรัลด์ให้พิมพ์ข้อความสีขาวบนผ้าดำซึ่งช่วยให้ป้ายดูเด่นชัดเมื่อถ่ายภาพหรือออกทีวี และผลลัพธ์ก็ออกมาดีมาก

ในบทความของ Spectator รายสัปดาห์ของอังกฤษ ปี 2506 เฮิร์บ เกรียร์ นักข่าวและนักเขียนบทละครชาวอเมริกัน ได้บรรยายแนวคิดภาพกราฟิกของโฮลทอมสำหรับการเดินขบวนต่อต้านอาวุธนิวเคลียร์ไว้ว่า “วันหนึ่ง ศิลปินเชิงพาณิชย์ผู้พูดนุ่มนวลจากเมือง Twickenham เข้ามาที่สำนักงานของ Peace News พร้อมกับกระดาษม้วนใหญ่ ศิลปินคนนั้นคือ เจอรัลด์ โฮลทอม บนกระดาษ เขาร่างตราสัญลักษณ์ประหลาดที่ใช้สีม่วงและขาวซึ่งเขาคิดว่าอาจมีประโยชน์ในการเดินขบวน บนพื้นสี่เหลี่ยมสีเข้มเขาวางวงกลมสีขาวพร้อมรูปคล้ายไม้กางเขน ซึ่งแขนของกางเขนนั้นเอียงลงไปแตะขอบล่างของวงกลม โฮลทอมได้ออกแบบสัญลักษณ์นี้โดยนำรหัสธงสื่อสารแบบ semaphore มารวมกัน

“N” ย่อมาจาก nuclear (นิวเคลียร์)

“D” ย่อมาจาก disarmament (การลดอาวุธ)

คณะกรรมการ DAC ยังลังเลอยู่ในตอนแรก แต่ในวันที่ 21 กุมภาพันธ์ พวกเขาก็ตัดสินใจรับรองสัญลักษณ์นี้ โฮลทอมรู้สึกยินดีมากและรับหน้าที่จัดเตรียมป้ายสำหรับการเดินขบวนทั้งหมด

โฮลทอมยังมีแนวคิดเกี่ยวกับการจัดขบวนเดินอย่างละเอียด “ผู้นำขบวนจะเดินนำหน้าเป็นจังหวะ และตามมาด้วยป้ายผ้าผืนใหญ่ที่เขียนว่า ‘March from London to Aldermaston’ ด้วยตัวอักษรที่คนขับรถสามารถมองเห็นจากระยะ 400 หลา และอ่านออกจากระยะ 150 หลาสัญลักษณ์ UND (Unilateral Nuclear Disarmament) ถูกเคลือบทองที่มุมบน เพื่อสะท้อนแสงไฟหน้ารถในยามค่ำคืน

…ผมทำกระเป๋าเล็กๆ บนป้ายหลัก เพื่อให้ผู้ร่วมขบวนสามารถใส่ดอกไม้ฤดูใบไม้ผลิในวันอีสเตอร์ อาทิตย์และวันจันทร์ มีไม่กี่คนที่สังเกตเห็น แต่ในกลุ่มคนที่สังเกต บางคนถึงกับหลั่งน้ำตา…ผมตั้งใจให้ ‘อมยิ้ม’ (สัญลักษณ์ ND) ปักลงบนพื้นไม้ในจุดหยุดพัก เพื่อให้ดูเหมือนทุ่งรำลึกที่มีการปิกนิกของครอบครัวขนาดใหญ่เกิดขึ้น แม้ว่ามันจะยังไม่เคยเกิดขึ้นแบบนั้น แต่ก็อาจจะเกิดขึ้นได้”